Protagoras’ın Hayatı ve Eserleri

Aristoteles’in öğrencisi Herakleides’e göre Protagoras Abderalıdır. Komedi yazarı Eupolis’e göre Teosludur. Platon (5) ve Laertius’a (1) göre Abderalı olduğu kesindir. Kranz’a (15) göre,  Protagoras’ın yurdu Teos’tur. Abdera, tanınmaya başladığı şehirdir. Babasının adı, bazı kaynaklara göre Artemon bazı kaynaklara göre Maeandrius’tur. [ Laertius(1) ]

Protagoras’ın doğum ve ölüm tarihleri tartışmalıdır. Platon’a (5) göre kırk yıl çalıştıktan sonra, 70 yaşında öldü. Bazı kaynaklar Protagoras’ın 90 yaşında öldüğünü ileri sürer. [ Laertius(1) ] Konunun uzmanları, Platon’un savını, yani Protagoras’ın 70 yaşında öldüğünü kabul ederler. [ Freeman(2) ] Apollondorus, Protagoras’ın 70 yaşında öldüğnü kabul eder ve MÖ 444-441 yıllarında 40 yaşında olduğunu söyler [ Freman (2) ]

Buna göre Protagoras, MÖ 484 yılında doğmuş, MÖ 414 yılında ölmüştür.  Fakat bu yıllar, Platon’un Protagoras adlı diyaloğundaki bir toplantıda söylenenlerle çeşilir. Toplantıda Sokrates, Hippias, Prodikos, Perikles’in oğulları ve Alkibiades vardır.  Protagoras, bu topluluğa şöyle der: ” Oldukça yaşlıyım, hepinizin babası yerindeyim. ” Bu toplantı yaklaşık MÖ 432 yılında gerçekleşmiştir. Bu tarih toplantıda bulunanların yaşlarına uyar. Fakat Protagoras’ın MÖ 484 yılında doğduğu kabul edilirse, toplantı sırasında 52 yaşında olması gerekir. 52 yaşındaki Protagoras’ın kendisini, 37 yaşındaki Sokrates’in babası yaşında sayması mümkün değildir. Bu konuda yapılan araştırmalar Protagoras’ın MÖ 484′ten önce doğduğunu, MÖ 490 yılının doğruya en yakın doğum tarihi olduğunu ortaya koymuştur. [ Freeman (2) ]

Protagoras’ın yaşamının ilk yılları hakkında iki öykü anlatılır. Bu öykülerden birine göre, Protagoras’ın babası Abdera şehirini en zenginiydi. Yunanistan’ı işgal eden Pers kralı Serhas’ı evien misafir etmişti. Kral Serhas, gösterilen konukseverlikten hoşnut kaldı. Karşılık olarak, Protagoras’ı eğitmek için beraberindeki bilgelerden birini görevlendirdi.  [ Freeman(2)

Protagoras’ın Eserleri

Protagoras‘ın en az iki kitap yazdığı kesindir. Bu kitapların adları, ” GerçekTanrılar Hakkında “dır. Platon’un(5) ” Gerçek ” adıyla bahsettiği bu eserin adı, MS 3. yüzyılda yaşamış filozof Sekstus’a göre ” ” ve ” Yanlışlanabilir Tezler “dir. Freeman (15), bu eserin adının ” Varlık Hakkında ” olabileceğini yazar. Fakat MS 3. yüzyılda Roma’da yaşamış olan araştırmacı ve yazar Prophyny, ” Varlık Hakkında ” isimli eseri okuduğunu, kitabın bazı parçalarını hatırladığını söyler. Bu yazara göre Platon, Protagoras’ın bu eserdeki fikirlerini eserlerine aktarmıştır. Laertius’a (1) göre,  Atina’dan sürülmesine neden olan ” Tanrılar Hakkında ” adlı eseri topluluk önünde okunan ilk kitabıdır. Laertius(1), Protagoras’ın başka eserlerinin isimlerini de verir. Bu eserler şunlardır: ” Tartışma Sanatı “, ” Güreş ” ( söz,fikir ) ve ” Diğer Sanatlat Hakkında “, ” Matematik hakkında,  ” ” Devlet ( Anayasa ) Hakkında “, ” İhtiras ( Tutku ) Hakkında “, ” Erdem Hakkında “, ” İnsanoğlunun Yanlışları  “, “  Şeylerin Antik Sırası ” ( Orjinal Sosyal Yapı ), ” Hades’te Oturanlar ” ( Cehennem Hakkında ), ” Kurallar ” ( Tavsiyeler ), ” Çelişik Tezler ” ve ” Ücret Davası ” ( Ücret hakkında hukuksal konuşma ).

Kesin olmamakla beraber ” Eristik ( Didişim ) Sanatı ” ve ” Büyük Tez ” başlıklı iki eseri daha olduğu söylenir. [ Freeman  ( 2)] Bazı kaynaklara göre Platon, ” Devlet ” adlı eserinin girişi, Protagoras’ın ” Çelişik Tezler ” adlı kitabından almıştır. Bu intihal ( eserdan çalma ) suçlamalarının nedeni Platon’un sofistlerle alay etmesi olabilir.

” Çelişik Tezler ” iki ciltti. ” Eristik Sanatı ” retorik konusunda yaptığı çalışmalardan biri olabilir.

Bu eserlerin bir kısmı farklı kitaplar olmayabilir. Platon’un tartışmak için seçtiği veya zikrettiği kitap parçaları olabilir. Örneğin, ” Tartışma ve Diğer Sanatlar ” isimli kitap, Platon’un “ Sofist ” adlı eserinde verdiği Protagoras’ın görüşleri olabilir. ” Şeylerin Antik Sırası “, Platon’un ” Protagoras ” adlı kitabında, Protagoras’ın anlattığı ve büyük bir olasıkla onun kitaplarından alınmış mitostur. Laertius’un verdiği kitap adları, Protagoras’ın retorik teknikleri hakkındaki teorilerini açıklayan örnekler olarak yazılmış önemli tartışmalar olabilir. Örneğin, ” Ücret Hakkında hukuksal konuşma ” Protagoras’ın, daha sonra Antiphon tarafından yazılmış bir konuşması olabilir. [ Freeman (2) ]

Kaynakça

(1) Laertius, D., Lives of Eminent Philosophers, Vol. II, Harvard University Press, 1970
(2) Freeman, K., The Pre-Socratic Philosophers, Oxford: Basil Blackwll, 1966.
(5) Platon, Protagoras, ME. Yayını, 1965.
(15) Freeman, K., Ancilla To The Pre-Socratic Philosophers, Oxford Basil Blackwell, 1971.